گناهان زنجیره ای

" یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ "¹  (حجرات 12)

سوء ظن به خدا، مایه یأس و ناامیدی

انواع سوءظن ؛

گاهی اوقات در زندگی به خداوند سوء ظن داریم به این معنا که او را در همه ی ابعاد قادر و توانا نمی دانیم .

 یک وقت سوءظن به مردم پیدا می کنیم و گاه نسبت به خود ،در ما سوء ظن ایجاد می شود .

سوءظن به خدا بد است . گاهی می بینیم که افرادی از ترس فقر و نداشتن مال ازدواج نمی کنند ، در حقیقت اینان افرادی هستند که به خدا سوءظن دارند و قدرت خدا را محدود می ‌دانند.

یکی از شرایط دعا و استجابت آن است که وقتی دعا می ‌کنیم ، مطمئن باشیم که دعایمان مستجاب می ‌شود.

حدیث داریم خداوند می فرماید :" من دستی را که به سوی من بالا آمده، خالی بر نمی گردانم ." ²

پس سوء ظن به خدا هیچ جایگاه پسندیده ا ی ندارد .

3- سوء ظن به مردم ، عامل اختلاف و تفرقه

سوءظن به مردم بد است. البته روایت داریم اگر عموم جامعه فاسد بودند ، سوءظن عیب ندارد . در جامعه‌ ی صالح انسان نباید سوءظن داشته باشد و به دیگران بد بین باشد. بسیاری از اختلافات خانوادگی نیز بر همین موضوع ، ایجاد می شود ؛ زن و شوهر نسبت به هم اعتماد نداشته و سوءظن پیدا می کنند .

4- سوء ظن به خود، عامل دوری از غرور و تکبر

تنها موردی که سوءظن خوب وپسندیده است ، در جایی است که انسان به خود سوء ظن پیدا کند ومرتب در جستجوی عیب های خود باشد .

در نهج البلاغه ، خطبه ی همام داریم که همام از امام علی (ع) سؤال می کند که انسان متقی چه کسی است ؟ حضرت امیر مفصل ویژگی هایی را برای فرد متقی بیان کرده و می فرمایند : کسی است که به خودشان سوءظن دارند و هیچ گاه به خود مغرور نشده اند . ³

حدیث داریم خداوند می فرماید :" من دستی را که به سوی من بالا آمده، خالی بر نمی گردانم ." پس سوء ظن به خدا هیچ جایگاه پسندیده ا ی ندارد

سوءظن، مادر تجسس

چرادرادامه ی بحث سوءظن ، موضوع تجسّس و غیبت مطرح شده است ؟

در جواب باید گفت که : آدمی در ابتدا بدبین می شود ؛ ودر ادامه در موردآن موضوعی که بدبین شده ، تجسّس می کند ودر نهایت به دنبال عیب دیگری می رود و وقتی عیب را پیدا کرد ، آن وقت شروع به غیبت و بد گویی می کند .

پس این موضوعات ، سلسله وار هرکدام زاد و ولد می ‌کنند؛ به عبارتی سوءظن مادر تجسّس، و تجسّس زمینه‌ی غیبت می شود .

 غیبت، خوردن گوشت برادر مرده

در آیات و روایات ، مَثَل غیبت کننده را به خوردن گوشت مرده ، تشبیه کرده اند .

حال چرا به گوشت مرده تشبیه شده است ؟

شاید یکی از وجه شبه های آن این باشد که وقتی گوشت زنده را بکنیم ، جایش پرمی شود ، اما گوشت مرده دیگر جایش پر نمی‌شود ؛ غیبت نیز چون باعث می شود آبروی فردی ریخته شود وبا این کار آبرو دیگر سر جایش بر نمی گردد ،این تشبیه به کار برده شده است.

شاید دلیل دیگر در این نوع تشبیه این باشد که ؛ چون مرده جان ندارد که از خود دفاع کند ، آن کسی هم که غیبتش را می ‌کنیم ، حضور ندارد که از خودش دفاع کند ، چنین تشبیهی زده شده است .⁴

امیدوارم که این آیه ی نور را در زندگی سرلوحه ی منش خود قرار داده وزمینه ای برای ایجاد و گسترش گناهان زنجیره ای نباشیم .

فرآوری : زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان

پی نوشت ها :

1- حجرات / 12

2- بحار الانوار / ج 52 / ص 554

3- نهج البلاغه / خطبه 193

4- حجت الاسلام قرائتی

امام صادق (ع) فرمود: 

برای مؤمن سزاوار آن است که از خدا آن طور بترسد که گویا خود را مشرف به آتش دوزخ می‏بیند، و آنطور امید رحمت از او داشته باشد که گویا از اهل بهشت است

خدای تعالی  درباره حسن ظن و امیدواری به رحمتش در حدیث قدسی می‏فرماید: 
من بر طبق ظن بنده مؤمن خود رفتار می‏کنم، اگر حسن ظن داشته باشد، همان ظنش را محقق می‏سازم، و اگر هم سوء ظن داشته باشد، مطابق ظنش با او رفتار می‏کنم (1) . 

و در تفسیر قمی به سند خود از عبد الرحمن بن حجاج، از امام صادق (ع) روایت آورده که در ضمن حدیثی فرمود: رسول خدا (ص) فرموده: هیچ بنده‏ای نیست که به خدای عز و جل حسن ظن داشته باشد، مگر آنکه خدا را مطابق ظن خود خواهد یافت، و این همان قول خدای عز و جل است که می‏فرماید: "ذلکم ظنکم الذی ظننتم بربکم" (2) . 

و در الدر المنثور است که رسول خدا (ص) فرمود: 
زنهار هیچ یک از شما از دنیا نرود مگر اینکه نسبت به خدای تعالی حسن ظن داشته باشد، چون مردمی بودند که خدای تعالی به خاطر سوء ظنشان به خدا، هلاکشان کرد، و در باره‏شان فرمود: "و ذلکم ظنکم الذی ظننتم بربکم اردیکم فاصبحتم من الخاسرین" (3) . 

======== 
(1) مجمع البیان، ج 9، ص .10 
(2) تفسیر قمی، ج 2، ص .264 
(3) الدر المنثور، ج 5، ص .36

سوءظن و خصلت بدگمانی در انسان چه آثار زیانبار فردی و اجتماعی را به همراه دارد

سوءظن یا خصلت بدگمانی یکی از شاخص‌های بیماری روحی انسان به حساب می‌آید همان گونه که حسن ظن یا گمان خوب داشتن نسبت به دیگران یکی از نشانه‌های ایمان و سلامت روح او تلقی می‌گردد. پیامبراعظم(ص) در این زمینه فرمود:

«گمان خود را نسبت به برادران دینی خوب کنید که بدین وسیله به صفا و طهارت طبع می‌رسید».

در اینجا به آثار زیانبار فردی و اجتماعی سوء ظن اشاره می‌کنیم تا بهتر معلوم شود این پدیده ضد ارزشی تا چه اندازه خطرناک بوده و چه مفاسدی را به دنبال دارد. باشد تا بیماری‌های خود را هرچه بیشتر مورد شناسایی قرار داده و هر چه زودتر درصدد بهبود و اصلاح آن برآییم.

الف)آثار زیانبار سوءظن

1- گوشه گیری: یکی از زیانهای فردی سوءظن این است که شخص بدگمان به دلیل عدم اعتماد به مردم همیشه در رنج و ناراحتی بسر می‌برد، و به گمان بد خود، دیگر کسی را نمی یابد که با او معاشرت کند. زیرا افراد بدبین به خاطر ترسی که از مردم دارند و آنان را مورد اعتماد خود نمی‌دانند، جز اینکه گوشه نشینی اختیار کرده و دور از اجتماع زندگی کنند، و به طور کلی روابط خود را با مردم قطع نمایند، چاره‌ای ندارند. چرا که از همه می‌ترسند. علی(ع) می‌فرماید: «من لم یحسن ظنه استوحش من کل احد»

کسی که بدبین است از همه وحشت دارد.[1] 

2- غیبت قلبی: علمای اخلاق سوءظن را خود نوعی مصداق «غیبت قلبی» می‌دانند. به این معنی که اگر انسان در دل و ضمیر خود نسبت به برادر مسلمانش بدبین شد در دل از او غیبت کرده است که علمای اخلاق از آن تعبیر به «عقدالقلب» کرده‌اند و عقد قلب مقدمه غیبت زبانی، تهمت، سخن چینی و... خواهد شد.

3- تباه شدن عبادت

از مفاسد دیگر سوءظن این است که سبب فساد و تباهی عبادت انسان می‌شود. از این رو علی(ع) مردم را از عاقبت این بلایی که دامنگیر افراد می‌شود برحذر داشته و می‌فرماید:

ایاک ان تسیئی الظن فان سوءالظن یفسد العباده و یعظم الوزر.

از گمان بد دوری کنید زیرا بدگمانی (اثر) عبادت را از بین می‌برد و گناه (انسان) را بزرگ می‌سازد.[2]

و نیز آن حضرت فرمود: لاایمان مع سوءظن. ایمان با سوءظن جمع نمی شود.[3]

4- بدترین گناه و زشت ترین ظلم: علی(ع) در این زمینه می‌فرماید:

«سوءالظن بالمحسن شرالاثم و اقبح الظلم»

بدگمانی نسبت به انسان نیکوکار (و بی گناه) بدترین گناه و زشت ترین ستم است.[4]

دلیل این امر هم روشن است زیرا سوءظن از پلیدی نفس سرچشمه می‌گیرد و اگر کسی از طینت پاکی برخوردار باشد، با ظن و گمان آبروی کسی را نمی برد و براساس حدسیات و یا ظنیات حیثیت و شخصیت افراد را لکه دار نمی‌کند.

ب) تشدید تفرقه و اختلافات زیان اجتماعی سوء ظن

یکی از زیانبارترین آثار اجتماعی سوءظن این است که رشته الفت و مودت مردم را از بین می‌برد و میان آنان تفرقه، جدایی و بی اعتمادی به وجود می‌آورد. علی(ع) می‌فرماید:

«من غلب علیه سوءالظن لم یترک بینه و بین خلیل صلحا».

بر هر کس بدگمانی غلبه کند هرگونه صلح و صفایی بین او و دوستانش از بین می‌رود.[5]

در پایان ذکر این نکته ضروری است که از مجموعه آیات و روایات به وضوح استفاده می‌شود که سوءظن (در صورتی که به مرحله عقد قلب و ترتیب اثر عملی برسد) حرام است. برای اینکه گمان های بد به مرحله باور و عقد القلب نرسد دستور این است که به تصورات و خاطرات بدی که احیاناً در ذهن انسان خطور می‌کند اعتنا نکند. قرآن با اینکه تنها بعضی از ظنون را گناه می‌داند ولی می‌فرماید: اجتنبوا کثیرا من الظن... از بسیاری از ظنون اجتناب کنید مبادا گرفتار سوءظن حرام شوید. [6]

[1]. فهرست موضوعی غرر، ص 227

[2].  فهرست موضوعی غرر، ص 227

[3]. همان، ص 228

[4]. همان، ص 227

[5]. همان، ص 228.

[6]. حجرات- 12.

بببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببببب

سلام این وبلاگ آزمایشی است